Page 137 - st-proses-otomasyonu-2017-eylul

proses emniyeti
PROSES ÜRÜN VE SİSTEMLERİ

Fonksiyonel emniyet disiplini hem elektro-mekanik bileşenlerin aşınma
makine emniyeti hem de proses tipi arızalanması yani çalışma süresi
emniyetinde kullanılmaktadır. arttıkça arıza ihtimalinin artması
Burada proses emniyeti kısmı ele gibi). Buna göre, istisnai durumlar
alınacaktır. Detayları IEC 61508 serisi haricinde, her kumanda bileşeninin
standartlarda olmakla birlikte, bu arıza yapması beklenir. Buradaki kritik
uzun standart cümlesini şu şekilde soru şudur. Tesisin ya da prosesin
özetlemek mümkündür: Fonksiyonel emniyetini bu kumanda bileşenlerine
emniyet, kumanda bileşenlerinin arıza güvenerek sağlarken bu kumanda
ihtimali ile ilgilenir. Emniyetle ilgili bileşenlerinin arızaları beni nasıl
olduğu için de kumanda bileşenlerinin etkileyecek? Örneğin, seviye sensörü
emniyetle ilgili kısımlarının arıza “tank daha dolu değil” dediğinde,
ihtimali ile ilgilenir. Kumanda sistemi tank gerçekten daha dolmamış mı
ve bu sistem tarafından kumanda olacak? Ya da, sıcaklık transmitteri farkında olmaması tehlikeli bir arıza
edilen ekipmanlara örnek olarak, “henüz kritik sıcaklığa ulaşılmadı, sayılabilirken, bir emniyet PLC’ si ana
sensörler, röleler, pnömatik valfler, ısıtmaya devam edebilirsin” dediğinde modülün Input kanallarından birinin
emniyet PLC’ leri, emniyet röleleri, gerçekten emniyetli sıcaklıklarda mı arızasını algılaması ve bunun farkında
proses valfleri verilebilir. Barizdir olunacak? Ya da basınç emniyet vanası olarak emniyetli çıkışlarını kesmesi
ki, hangi enerji formunu kullanıyor “ben basıncı tahliye ettim” dediğinde, emniyetli arıza olarak söylenebilir.
olursa olsun, (elektro-mekanik, basıncı tahliye eder pozisyonda mı
elektronik, pnömatik, hidrolik), olacak? İşte fonksiyonel emniyetin Farkedileceği üzere, iki arızayı ayıran
kontrol bileşenlerinin ömrü sonludur. ve fonksiyonel emniyet ile ilgili önemli bir kavramdan bahsedilmiştir.
Çalışma doğalarına göre değişik arıza hesaplamaların önemi burada devreye Bu da arızanın farkında olmaktır.
mekanizmaları olacaktır (elektronik girmektedir. Burada bahsedilen tüm Bir arızayı tehlikeli yapan belki de
bileşenlerin arıza mekanizmaları daha bileşenleri emniyet fonksiyonu olarak en önemli faktör, o arızanın farkında
rastgele olabilirken, mekanik ya da adlandırmak mümkün. IEC 61508-4 olunmamasıdır. Çünkü farkında
standardındaki tanımıyla, emniyet olunmayan arızalar, yanlış kumanda
fonksiyonu, kumanda edilen ekipman işlemlerinin yapılmasına izin vermeye
için, spesifik bir tehlikeli olay ile ilgili devam edecekler ve sonunda tehlikeli
olarak kumanda edilen ekipmanı sonuçlara yol açacaklardır.
emniyetli duruma ulaştırmak ya da Bir arızanın farkedilmesi ile ilgili
emniyetli durumunu korumasını “Arıza Teşhis Kabiliyeti” olgusunu
sağlamayı amaçlayan sistem veya tanımlamak gerekir. Standarda göre,
harici risk azaltım teçhizatı olarak “Arıza Teşhis Kabiliyeti” (DC), tespit
tanımlanmaktadır. Burada ek olarak edilen tehlikeli arızaların, λDD, toplam
EN ISO 13849-1 standardının emniyet tehlikeli arızalara, λDtotal, oranı olarak
fonksiyonu tanımı vermek de açıklayıcı tanımlanır.
olacaktır: “Arızası ani risk artışına
sebep olan fonksiyon”. DC = ΣλDD
Yukarıda bahsedildiği üzere, her ΣλDtotal
kumanda bileşenin arıza yapması, Gelinen noktada, fonksiyonel emniyet,
beklenir bir durumdur. Önemli olan tehlikeli arıza ve arıza teşhis kabiliyeti
arıza yaptığı durumda emniyet açığı kavramları ortaya koyulmuş oldu.
yaratmıyor olmasıdır. Burada arıza ile Peki bu kısmen soyut kavramların
ilgili IEC 61508-4 standardındaki iki proses endüstrisinde, gerçek hayatta
tanımı yapmakta fayda var: kullanılan sistemlerle ilişki nedir?
Tehlikeli arıza: emniyetle ilgili sistemin Fonksiyonel emniyetin ilgilendiği
fonksiyonunu yapamaz hale ya da ana konunun emniyetle ilgili olarak
tehlikeli duruma getirme potansiyeli kumanda edilen ekipmanlar olduğu
olan arızadır. ifade edilmişti. Burada prosesi işleten
Emniyetli arıza: emniyetle ilgili ekipmanlardan bahsedildiği söylemek
sistemin fonksiyonunu yapamaz yanlış olmayacaktır. Prosesi işleten
hale ya da tehlike duruma getirme ekipmanlardan bahsederken IEC
potansiyeli olmayan arızadır. 61511-1 standardından şu tanımları
Bu iki tanımı birbirinden ayırmak için yapmak lazım gelmektedir:
örnek vermek gerekirse, bir sıcaklık Emniyet enstrumanlı fonksiyonlar
transmitterinin 100 °C’ lik bir sıcaklığı (SIF): tehlikeli durumları engellemek
30 °C olarak algılaması ve bu hatanın ve/veya sonuçlarını kontrol altına

ST Proses Otomasyonu Eylül 2017 135